Ni na nebu ni na zemlji

Budućnost medija na jezicima nacionalnih manjina u Vojvodini nikad nije bila neizvesnija nego sada. Oni se danas nalaze ni na nebu ni na zemlji u fomalno-pravnom, političkom i ekonomskom pogledu. To naročito važi za listove čiji je osnivač Skupština Vojvodine. U pitanju su “Mađar so“ i “Het nap“ na mađarskom jeziku, “Hlas ljudu“ na slovačkom, “Libertatea“ na rumunskom, “Ruske slovo“ na rusinskom, “Hrvatska riječ“ na hrvatskom i “Them“ na romskom jeziku.
Po Zakonu o javnom informisanju, Skupština Vojvodine ne može da bude osnivač javnih glasila, pa, prema tome, ni onih na jezicima nacionalnih manjina. NJoj je ostavljen rok do 23. aprila iduće godine da ta prava prenese na nekog drugog.
Po saveznom Zakonu o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, to bi mogli da budu nacionalni saveti, ali, pošto se radi o zakonu bivše države SRJ, ima tumačenja da je njegova primena neustavna. Formalno-pravna začkoljica se krije i u članu 14. Zakona o javnom informisanju s obzirom na to da on ne dozvoljava nacionalnim savetima da budu osnivači javnih glasila ukoliko se finansiraju više od 50 odsto iz državnog budžeta.

Informisanje u senci propagande

Izmene u Zakonu o javnom informisanju koje su već predložene, mogle bi da otklone sve prepreke da glasila na jezicima nacionalnih manjina dospeju u prave ruke – a to su, u principu, nacionalni saveti. Ali, za to je potrebna politička volja koje, izgleda, sada nema.
Žestoki sukobi povodom statusa ovih glasila izbili su čak i među dojučerašnjim koalicionim partnerima u DOS-u na pokrajinskom nivou. Na jednoj strani su se našli Demokratska stranka (DS) i Savez vojvođanskih Mađara (SVM), a na drugoj Liga socijaldemokrata Vojvodine (LSV) i Reformisti Vojvodine (RV). Tako je na nedavnoj sednici pokrajinske Skupštine propao pokušaj DS i SVM da obezbede većinu za odluku o prenosu osnivačkih prava na nacionalne savete.
Obe sukobljene strane zaklinjale su se u principijelne razloge pri zauzimanju oprečnih stavova. Međutim, očigledno je da su njihovi pravi motivi bili sasvim drugačije prirode. Stvar je u tome ko će da kontrološe one nesrećne listove tokom predizborne kampanje koja se sve više zahuktava.
Ovde je propaganda uvek imala prevagu nad informisanjem. Manjinski mediji u tom pogledu nisu nikakav izuzetak. Naprotiv. U Titovo vreme su za lojalnost Partiji bili nagrađeni solidnim finansiranjem iz državnog budžeta i slobodom da posle ispunjavanja agitpropovskih obaveza neguju svoju nacionalnu kulturu. Naravno, ni u toj oblasti nije bilo dozvoljeno da se ide van zadatog ideološkog okvira.
Dolaskom Miloševića na vlast stvari su se radikalno promenile. On je Zakonom o RTS 1991. godine lišio Vojvodinu njenih elektronskih medija i stavio ih u funkciju svoje ratne propagande. Pri tom nije mnogo računao na radijske i televizijske emisije na jezicima nacionalnih manjina, pa je s tim u skladu njihove redakcije ostavio bez finansijske potpore kakvu su ranije imale. Štampane medije je potpuno ignorisao imajući, očigledno, u vidu njihove male tiraže i skroman uticaj na formiranje javnog mnenja. Pa ipak, samo se “Mađar so“ usudio da to iskoristi za vođenje nezavisne uređivačke politike.
Taj list je preživeo Miloševića zahvaljujući velikom entuzijazmu njegovih novinara i stranim donatorima koji su umeli da cene borbu za slobodu štampe. Posle demokratskog prevrata u Srbiji 5. oktobra 2000. godine pomoć iz inostranstva je presahla, a subvencije države su ostale na simboličnom nivou tako da njegovi novinari danas ne zarađuju ni celih 150 evra mesečno.

Male pare za državu – velika korist za manjine

“Mađar so“ će, najverovatnije, prebroditi i sadašnju krizu. U pitanju je, ipak, najveći dnevni list najbrojnije nacionalne manjine u Srbiji. On će među 300.000 vojvođanskih Mađara uvek pronaći dovoljan broj čitalaca.
Mnogo veći problem je s glasilima malih i siromašnih nacionalnih zajednica. Rusinski nedeljnik “Ruske slovo“, na primer, ne može da računa na finansiranje od tiraža kada je ukupna populacija ove manjine samo 15.000 duša. U tom pogledu se ne nalaze u mnogo boljoj situaciji ni rumunska “Libertatea“, koja regrutuje svoju čitalačku publiku među tridesetak hiljada Rumuna. Romski “Them“ ima populaciju iste veličine, ali mnogo siromašniju i mahom nepismenu, dok se nedeljnik “Hlas ljudu“ oslanja na 56.000 Slovaka, a “Hrvatska riječ“ na gotovo isti broj vojvođanskih Hrvata.
Sve te novine, uključujući i “Mađar so“, koji je najjači među njima, suviše su skupe za male tiraže, objektivno limitirane veličinom populacije pomenutih nacionalnih manjina. Prema tome, za njihov sigurni opstanak potrebna je finansijska potpora države. Za nju to nisu velike pare, a za nacionalne manjine su glasila na njihovom maternjem jeziku od neprocenjivog značaja jer se oko njih okuplja ne samo njihova politička, nego i intelektualna elita.
Većina političara i poslenika u medijima prihvata, bar u načelu, da su nacionalni saveti najprihvatljiviji osnivači manjinskih medija. Problem je, međutim, kako da ti saveti budu zaista reprezenti cele nacionalne zajednice, a ne samo političke stranke koja je u njoj najuticajnija. Ako se za to ne pronađe valjano rešenje, glasila na jezicima nacionalnih manjina neće biti slobodna i baviće se partijskom propagandom, a ne informisanjem. Kao u Titovo i Miloševićevo vreme – samo što će sada polagati račune “svojim“, lokalnim partijskim kabadahijama.

Kako je Radio Novi Sad potkopavao sovjetski blok

Radio Novi Sad je nastao krajem 1949. godine, posle Rezolucije Informbiroa. NJegov formalni osnivač je bila Narodna skupština AP Vojvodine, a pravi gazda su bili Titovi komunisti koji su se sukobili sa Staljinom.
Glavna uloga te stanice – koja je pored emisija na srpskom imala i emisije na mađarskom, slovačkom, rumunskom i rusinskom jeziku – bila je propaganda prema zemljama “sovjetskog bloka“. Međutim, to nije bila klasična, već sofisticirana i veoma efikasna propaganda. Preko emisija na jezicima ovdašnjih nacionalnih manjina afirmisala je vrednosti Titovog komunizma koje su bile uzor slobode i demokratije naspram onoga što su nudili Staljin i njegovi sledbenici.
Da su te emisije bile namenjene prevashodno inostranstvu, a ne domaćim slušaocima, nije teško zaključiti ako se ima u vidu da je Radio Novi Sad od američkog “Vestinghausa“ nabavio predajnik koji mu je omogućio čujnost ne samo u Evropi, nego i na sovjetskom dalekom istoku, sve do Vladivostoka.
Taj predajnik je 1990. godine preuzela redakcija na srpskom jeziku i koristila ga za Miloševićevu propagandu u Hrvatskoj i Bosni. Emisije na jezicima nacionalnih manjina od tada pa do danas emituju se preko tako slabog predajnika da se ne čuju čak ni u celoj Vojvodini. Mađari na severu Bačke i Rumuni u južnom Banatu, na primer, ne mogu da slušaju emisije Radio Novog Sada koje su, inače, njima namenjene.